Türkiye, Paris İklim Mutabakatı’nı onaylayınca ne olacak?

EROL OYTUN ERCAN

Türkiye, Paris İklim Anlaşması’nı iklimle ilgili kâfi finans kaynağına ulaşamadığı ve gelişmekte olan ülkelerle eşit şartlardan yararlanamadığı için uzun bir müddettir onaylamayı geciktiriyordu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada, Paris İklim Muahedesi’ni atılacak yapan adımlara uygun biçimde ve Türkiye’nin ulusal katkı beyanı çerçevesinde önümüzdeki ay Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayına sunmayı planladıklarını söyledi.

Erdoğan’ın kelamlarıyla Paris İklim Mutabakatı yine Türkiye’nin gündemine güçlü bir biçimde girdi. Artık dikkatler bu muahedenin tesirlerine odaklandı.

Türkiye hazırladığı ulusal katkı beyanında karbon salınımını azatlma taahhüdü vermezken iki katından fazla artırabileceğini de belirtmişti. Beyana nazaran, hiçbir tedbir alınmadığı referans senaryoda karbon salınımının 1 milyar 175 tona ulaşacağı belirtilirken Türkiye ‘artıştan yüzde 21 azaltım’ amacıyla bunu 929 milyon tonda tutmaya çalışacağını söylüyor.

2012 yılında Türkiye’nin karbon salınımının 430 milyon ton düzeyinde bulunduğu göz önüne alındığında koyulan gayenin yalnızca karbon salınım suratını düşürmeye yönelik bir hedef taşıdığı da görülüyor. Ancak Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayımladığı datalar ulusal katkı beyanında belirtilenden daha yavaş bir karbon salınımı yükselişine işaret ediyor. Uzmanlar da Türkiye’nin karbon salınımı konusunda beyan edilenden daha düzgün bir performans sergileyeceği görüşünde.

Paris İklim Muahedesi’nin onaylanmasıyla birlikte Türkiye’nin Glasgow’daki COP26 konferansına daha güçlü girebileceği vurgulanırken, konferansta karbon piyasaları ve sürdürülebilir kalkınma sistemleriyle ilgili oy hakkına da sahip olabileceği söyleniyor.

Paris İklim Anlaşması’nın onaylanmasını takiben bankaların öncülüğünde halihazırda hareketli olan yeşil finansman faaliyetlerinin ivme kazanabileceği belirtilirken kredi derecelendirme kuruluşlarının, iklim krizi ve sürdürülebilirlik konusundaki unsurlarını şirket derecelendirme notlarına yansıtmaya başlaması ile birlikte bu ivmelenmenin yakın vadede görülebileceği de vurgulandı.

Türkiye Paris Anlaşması’nı neden artık TBMM’den geçirme kararı aldı?

Türkiye’nin Paris Anlaşması’nı neden artık meclisten geçirme kararı aldığıyla ilgili Prof. Dr. Semra Cerit Mazlum Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı’nın mümkün ekonomik tesirleriyle ilgili beklentilerin tesirli olduğunu söylüyor.

“Özellikle AB Yeşil Mutabakatı içerdiği hudutta karbon düzenlemesi nedeniyle gerekli ahenk tedbirleri alınmadığı takdirde AB ülkelerine yapılan ihracat üzerinde değerli ve yeni bir ek mali yük oluşturma potansiyeli taşıyor” diyen Mazlum, muahedeye katılmamanın ekonomik maliyetinin katılmanın maliyetinden daha büyük olabileceğinin görülmesinin de bu kararda tesirli olduğunu belirtti.

Paris İklim Muahedesi’nin daha evvel imzalanmamasının nedenleri ortasında, Türkiye’nin gelişmiş ülkelerin bulunduğu EK-1 listesinde sınıflandırılmış olması ve rejim içerisinde oluşturulmuş mali sistemlere erişememesinin başı çektiğini belirten Mazlum, “Başka bir neden de EK-1 ülkesi statüsünün vakit içinde Türkiye’den öbür gelişmiş ülkeler üzere mutlak sayısal azaltım maksadı, yani aşikâr bir yıla nazaran muhakkak bir oranda azaltım yapma maksadı, koymasının beklenmesine yol açma olasılığıydı” diye ekledi.

Mazlum, Türkiye’nin mutabakat rejimi içindeki fonlardan emisyon azaltımı gayeli projeler için yararlanamadığını lakin öbür çok taraflı ve ikili iklim finansmanı imkanlarından yararlanabildiğine dikkat çekerek, Paris Anlaşması’na taraf olmamanın yakın ve orta vadede bu fonlara da erişimin önünde mani oluşturabileceğini lisana getirdi.

Doç. Dr. İzzet Arı da bu yılki BM Genel Kurulu’nun üç ana gündem unsurundan birinin iklim değişikliği olduğunun altını çizerek, “Bundan ötürü Paris Mutabakatı’yla ilgili olumlu kimi gelişmeleri belirtmek gerekiyordu. Burada dikkat edilmesi gereken ‘ulusal katkı beyanı çerçevesinde’ kelamı. Bu da Türkiye’den daha fazla bir taahhüt ve emisyon azaltımı beklenilmemeli demek. Türkiye’nin gelişmekte olan ülke olduğu her platformda da tabir edilmeye çalışılıyor” dedi.

Burada Türkiye’nin muahede hususları üzerine değil lakin kendi durumuna ilişkin bir tanımlama getirdiğini vurgulayan Arı, Türkiye’nin gelişmekte olan bir ülke olduğunu ve daha fazla emisyon azaltmayacağını vurguladığını lakin yeni düzenlemelere de bağlı olacağını belirttiğini tabir etti.

Türkiye emisyon amaçlarını gerçekleştirmeye hazır mı?

Prof. Dr. Semra Cerit Mazlum da, Doç. Dr. İzzet Arı da 2015’te ilan edilen olağan senaryoya oranla Türkiye’nin 2030’a kadar yüzde 21 karbon azaltımı amacının halihazırdaki azaltım potansiyelinin altında bir maksat olduğuna dikkat çekti.

UNEP emisyon açığı raporlarının Türkiye’nin 2030’da ulusal katkı gayesinden çok daha yüksek bir azaltım gerçekleştireceğine işaret ettiğini belirten Mazlum, “Bu açıdan şu anki gayenin yeni ve ek siyaset tedbirleri almadan da çarçabuk yakalanabileceği öngörülüyor” dedi.

Arı da Türkiye’nin halihazırda yaptığı yenilenebilir güç, güç verimliliği ve endüstrideki yeşil dönüşüm yatırımlarının yüzde 20 azaltımdan çok daha fazlasını sağlayabileceğini söyledi.

İki uzman da Türkiye’nin 2015’te belirlenen maksatlarda güncelleme yapmasının beklendiğini ve başka ülkelerin çoktan güncellenmiş ikinci ulusal katkı beyanlarında bulunmaya başladığını vurguladı.

Türkiye’nin de taraf olurken ya da yakın vakitte emisyon azaltma potansiyelini yansıtan yeni bir ulusal katkı amacı belirlemesi gerektiğini belirten Mazlum, “Bu Cumhurbaşkanının dünkü konuşmasında en üst düzeyden lisana getirilen Paris Anlaşması’nın 1,5 derece sıcaklık artış maksadının desteklendiği ve karbon nötr maksadı ilan etmek için hazırlık yapıldığı açıklaması ile de uyumlu olur. Zira Türkiye’nin şu anki ulusal katkısı global 1,5 amacı bir yana 2 derece amacı ile de uyumlu değil” dedi.

Arı ise “Şu anda yeni bir beyan için çalışma var mı yok mu bilmiyoruz ancak yakında yüzde 21’den çok yeni ulusal katkı beyanını konuşuyor olabiliriz” dedi.

Arı, “Buradaki maksatlar dinamik ve en az 5 yıl mühletle güncellenmesi gerekiyor ve şayet ülkeler tarafından sunulan emisyon azaltımları yetersiz bulunur ise kontrat sekreteryası tarafından ülkelerin daha fazla emisyon azaltımı yapması tarafında uygulama hususları gelebilir ama bu Paris Muahedesi kapsamında değil ondan sonraki mutabakatlardaki yeni hususlarla olabilir” diye ekledi.

COP26 öncesinde muahedenin geçirilmesinin avantajı ne olur?

Prof. Dr. Semra Cerit Mazlum, meclisin Paris İklim Anlaşması’nın onaylanmasının uygun bulunmasına dair kanunu kabulü ve öteki iç hukuk süreçlerinin tamamlanmasının akabinde onay kararının BM’ye iletilmesiyle Türkiye’nin 30 gün sonra Mutabakata taraf olacağını lisana getirdi.

“Paris Muahedesi kurallar kitabının Türkiye’nin uygulamasını da direkt ilgilendirecek karbon piyasaları ve sürdürülebilir kalkınma sistemi üzere bahislerdeki unsurlarıyla ilgili görüşmelere oy hakkıyla katılabilmesi muahedeye katılma sürecinin Glasgow İklim Değişikliği Konferansı (COP26) tarihine kadar tamamlanmasına bağlı” diyen Mazlum, Glasgow’da görüşülecek olan ulusal katkıların 5 ya da 10 yılda sunulmasının da ayrıyeten değerli olduğuna değindi.

Doç. Dr. İzzet Arı, Glasgow İklim Değişikliği Konferansı’nda yüklü olarak karbonun fiyatlandırılması konusunun tartışılacağını ve Türkiye’nin karbon fiyatlandırmasına ait argümanları hazırsa burada çeşitli kazanımlar elde edebileceğini vurguladı.

Mutabakat sonrasında yeşil finansman nasıl şekillenecek?

Paris Anlaşması’nın meclisten geçirilme kararının yeşil finansmana erişim imkanlarını nasıl etkileyeceği de merak edilen bir öbür husus. TSKB Ekonomik Araştırmalar Müdürü ve Başekonomisti Burcu Ünüvar, Paris İklim Anlaşması’nın çoğunlukla finansal çerçeveden değerlendirildiğini ancak daha kapsamlı bir içeriğe sahip olduğunu belirtti.

“Küresel piyasalarda ESG finansmanı 2021’in birinci altı ayında, 2020’deki yıllık fiyatı geride bırakarak süratli bir büyüme sergiliyor. Hem özel kesim hem de kamu finansmanı için artık daha fazla tercih edilecek olan yeşil finans araçlar, yeşil merkez bankacılık üzere pratiklerin artması ile önümüzdeki devirde daha da yaygınlaşacak. “ diyen Ünüvar, Paris İklim Anlaşması’nın TBMM’den geçirilmesinin Türkiye’nin önümüzdeki periyot için yeşil dönüşüme hem kamu hem de özel bölüm siyasetleriyle dahil olmak istediğine dair çok değerli bir sinyal tesiri taşıdığının altını çizdi.

Ancak Paris İklim Anlaşması’nın yeşil finansa indirgenmemesi gerektiğini vurgulayan Ünüvar, İklim çabası ve yeşil dönüşümün kamu, özel dal ve toplumsal paydaşların tamamını kapsayacak halde ve şeffaflıkla kurgulanması gerektiğini söyledi.

Türkiye’de yeşil dönüşümün en değerli oyuncularından bir tanesi elbet bankacılık ve finans bölümü olduğunu lisana getiren Ünüvar, “Türkiye’de bankacılık kesiminin yeşil finansman konusunda esasen etkin olduğunu ve gerçek bölümü de hareketlendirdiğini biliyoruz. Paris Anlaşması’nın onaylanmasını takiben, bu süreç ivme kazanabilir. Kredi derecelendirme kuruluşlarının, iklim krizi ve sürdürülebilirlik konusundaki unsurları şirket derecelendirme notlarına yansıtmaya başlaması ile birlikte bu ivmelenmenin yakın vadede olduğunu görmek şaşırtan olmayacaktır” dedi.