Nobelli ekonomist: Türkiye klasik bir gelişen piyasa krizi yaşıyor

Nobel ödüllü ekonomist Paul Krugman, Türkiye ile ilgili yaptığı değerlendirmede “Hem dünyada olan biten gelişmelerin tesirinde hem de klasik bir gelişen piyasa krizi yaşıyor.” dedi.

Dünya genelinde ‘hissedar kapitalizminden paydaş kapitalizmine geçiş’ sürecinde yaşanan dönüşümün yarattığı riskler ve fırsatlar, Türkiye Kalite Derneği’nin (KalDer) düzenlediği ’30. Kalite Kongresi’nde tartışıldı.

Kongrenin bu yılki en dikkat alımlı konukları ortasında ise Nobel ödüllü, ABD’li iktisat profesörü Paul Krugman yer aldı. Krugman, dünya genelinde yaşanan süreci kıymetlendirerek, “Bugün yaşadıklarımız, Kore Savaşı periyoduna daha çok benziyor” diye konuştu.

Geçtiğimiz yıllarda ünlü ekonomist Nouriel Roubini ile Massachusetts Institute of Technology Öğretim Üyesi Prof. Dr. Daron Acemoğlu’nu ağırlayan kongreye bu yıl da Nobel ödüllü, ABD’li İktisat Profesörü Paul Krugman katıldı.

Pandeminin artık sonu gelmeyen bir endemiye dönüştüğünü vurgulayan Krugman, şu açıklamaları yaptı:

“İnsanlar bununla yaşamaya alıştı. Lakin süreç, global manada ekonomik, sıhhat, tedarik zincirleri ve daha birçok alanda büyük yıkımlara neden oldu. Pandeminin iktisat üzerindeki tesirinin sonuna gelmedik. Pandeminin en fecî tesiri geride kalmış üzere gözükse de insanların içinde büyük yıkımlar var. “

“Bütün tedarik zincirleri de süreçten etkilendi. Dünyada değerli kıtlıklar yaşanmaya başladı. Olağanda ucuz olan, kıymetsiz emtialar, çok kıymetli hale geldi. Mesela çipler, araba çipleri… En sofistike çipler değil bunlar lakin şu anda bunları bulmakta külfet var. Bunun üzere, bu kolay, ucuz şeylerin bulunamaması, enflasyonun ortaya çıkması, otomotiv bölümündeki kıtlık bunun en büyük göstergesi. “

“Çok önemli enflasyon var. ABD’de de tıpkı halde. Endüstride hammaddeleri bulabilmek konusunda zorluklar var. Sıkıntılar elbette halledilebilir. Ayrıyeten beşerler yeni işler bulma konusunda zorluk çekiyorlar ancak bir yandan da istifalar kelam konusu. Beşerler sisteme olan yansılarını istifa ederek gösteriyor. Hiçbir şeyin bu sistemde uzun mühlet ayakta kalamayacağına şahit olduğumuz bir duraklama devrinden geçiyoruz. Bu artık ‘yıkımcıl’ bir global süreç.”

“Covid ekonomik krizi, eşsiz bir kriz”

Bu periyotla birlikte insanların ne yaptıklarını sorgulamaya başladığını söyleyen Krugman, “1939’da olup bitenlerle birebir şeylerin olduğunu düşünebilirsiniz lakin hayır, değil. ABD’de, tıpkı biçimde İngiltere’de de bir savaş esnasında yüksek fiyatla çalışanlar ile düşük fiyatla çalışanlar ortasında birtakım farklılıklar ortaya çıkar. Bu bu türlü bir yansıma değildi. Şu anda pek çok çalışan fark ediyor ki aslında çalışma saatleri çok uzun, konutta kalabilir ya da erken emekli olabilirler ya da öbür bir şey yapabilirler, hayallerinin peşinden koşabilirler. Bir diğer değişim de iş dünyasının birbiriyle olan münasebeti, bunu tekrar düşünmek gerekiyor” diye konuştu. “Pandemi, çalışan sermayesine, paydaş sermayesine sahip olmanın değerini gösterdi” açıklamasını yapan Krugman, “Covid ekonomik krizi, eşsiz bir kriz. Evvelki ekonomik krizlerle kıyaslayamazsınız” dedi.

“Yaşadıklarımız, Kore Savaşı periyoduna benziyor”

“Bugün yaşadıklarımız, Kore Savaşı devrine daha çok benziyor” cümlesini kullanan Krugman, “1950’de de çok fazla talep vardı, fiyatlar artmıştı. Elbette, olasılıklar dünyasındayız. Şunu söyleyebiliriz ki, enflasyonun bu kadar artacağı öngörülememişti. Evet, enflasyon düşecek bir periyot. Ancak bu devirdeki siyasetler, hala asimetrik bir risk tablosuna bakıyorlar. Bu riskler nedeniyle farklı mevzular ortaya çıkacak. Sürdürülebilirlikle ilgili örneğin. İklim değişikliği natürel ki. Ancak hiçbir vakit bu kadar da kolay olmamıştı tahlil bulmak. Zira artık teknoloji var. Lakin bunu yapabilmek için gerçek siyasetler ve teşviklere muhtaçlığı var dünyanın” diye konuştu.

“Türkiye klasik bir gelişen piyasa krizi yaşıyor”

Türkiye iktisadına de değinen Krugman, “Ben bir ABD vatandaşıyım, evvelden öteki ülkelerle ilgili endişelenme lüksüm vardı, zira ABD ile ilgili telaşım yoktu. Fakat artık politik ve ekonomik olarak ABD’de de durum bu türlü değil. Türkiye ise hem dünyada olan biten gelişmelerin tesirinde hem de klasik bir gelişen piyasa krizi yaşıyor.” dedi ve şöyle devam etti:

“Bu, 1990’ların sonunda Çin dışındaki Asya ülkelerinde olan, 2000’lerin başında birtakım Latin ülkelerinde yaşananlara benziyor. Süratle bir büyüme ve gelişme süreci fakat çoğunlukla özel kesim için, Döviz cinsinden borçlanma risk taşıyor.”

“Dışarıdan gelen yatırımlarda bir dalgalanma yaşanırsa ki 2018 başından beri Türkiye bunu yaşıyor, paranın paha kaybetmesi ile mali istikrarlar tablosu makus bir hal almaya başlıyor. Burada, iç talep ile kur ortasında istikrar gündeme geliyor. Türkiye düşük faiz siyasetini seçti ki bu her vakit düşük enflasyon demek de değil.”

“20 yıl evvel Asya’da yaşanan krize baktığımızda da şunu gördük, paranın bedelini korumak için gereğinden fazla yüksek faiz siyaseti izlendi. Faizi düşük tutup kuru dalgalandırmak konusunda ya da faizi yükseltip kendi paralarının kıymetini korumak konusunda geçmişte de ülkeler pek çok kusur yaptı” dedi.”

“Pandemi yüzünden önemli sekteye uğramış bir global ekonomimiz var”

“90’ların başından bu yana uzun vadeli yüksek enflasyonu Venezuela dışında dünyada pek görmedik” sözlerini kullanan Krugman, “Türkiye bu açıdan daha eski bir kriz tipine gerçek evriliyor olabilir. Bu türlü bir sorunun eşiğinde. Bununla ilgili spesifik bir tavsiye veremem ancak Türkiye iki tane eski senaryoyu tekrar yaşamaya başlıyor üzere görünüyor. Pandemi yüzünden önemli sekteye uğramış bir global ekonomimiz var. Bu üzere durumlarda en başarılı olan tertipler, temeli inanca dayalı, güzel bağlantılar kurmuş ekonomilerdir. Bu münasebetler onlara sıkıntılı piyasalarda ayakta kalmayı sağlıyor” açıklamalarını yaptı.